अशोक बहादुर टन्डन
जेठ २८ बुधबार
कोरोना भाइरसले(कोभिड १९) संसारलाई तीव्रत्तर प्रभावित बनाएको छ । यसको प्रभावबाट लाखौंले ज्यान गुमाउनु परेको छ भने करिब ७१ लाख जनता रोगबाट सङक्रमित हुनुपरेको छ भने ज्यान गुमाउनेको संख्या पनि वृद्धि हुँदै गएको छ । प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष रुपमा बिश्व भरका आम नागरिक यसबाट प्रभावित हुँदा जनजीवन कष्टकर बन्दै गएको छ । यो भाइरस यतिबेला २१० भन्दा बढी देशमा फैलिसकेको छ । नेपाल उच्च जोखिममा छ र यसका विरुद्ध सबै खालका उपाय अगाडि बढेका छन् ।नेपालमा अहिले सम्म ४ हजार भन्दा बढी सक्रमित भएको अवस्था छ भने हालसम्म १५ जनाको मृत्यु भएको छ। नेपाल अहिलेसम्म सचेतनाकै लडाइँमा छ जसलाइ रोकथाम गर्न अहिले लकडाउन लगाइएको छ ।
कोरोनाले आम मानिसको जिबनमा मनोबैज्ञानिक असर त पुगेको छ दिन प्रतिदिन जीवन कष्टकर बन्दै गएको छ । सबै क्षेत्रलाई प्रभाव पारेको पक्कै छ र त्यसमा पनि अर्थतन्त्र सबैभन्दा बढी प्रभावित छ । कति प्रभावित पार्ने हो, अहिले यसै भन्न सक्ने अवस्था छैन । चीन कोरोनाविरुद्धको तीनमहिने सघन लडाइँबाट विजयको खुड्किला टेक्दै छ । युरोप र अमेरिका भारत सघन लडाइँ लड्दै छन् । । नेपालमा पनि यस लडाइँ लड्ने प्रयत्न स्वरुप लकडाउन सुरु गरेको ७९ दिन भएको छ ।
विश्व अर्थतन्त्र तहसनहसको दिशातिर अग्रसर छ । तीन दशक यता विश्वव्यापीकरणको तीव्रत्तर विकासले संसार एउटा गाउँमै परिवर्तन भएको थियो । यातायात, सञ्चार र प्रविधिले मानिसलाई जोडेको थियो । हवाई यातायातको व्यापक विकास भएको थियो । त्यही विश्वव्यापीकरणको व्यापकता समाउँदै कोरोना भाइरसले दुई/तीन महिनामै संसारलाई आक्रमण गरेको छ । मानव सभ्यतामा चुनौतीको पहाड बनेको छ ।
मूलभूत रूपमा अर्थतन्त्रका तीनवटा आयामहरू छन्– कृषि, उद्योग र सेवा क्षेत्र । कुनै बेला कृषि क्षेत्रमात्र जीवनको मुख्य आधार रहेकोमा बिस्तारै उद्योग र सेवा क्षेत्रमा अर्थतन्त्र रूपान्तरण भयो । कुनै पनि मुलुकको आर्थिक विकास कति भयो भन्नका लागि कृषि क्षेत्रबाट उद्योग र सेवा क्षेत्रमा जनशक्ति रूपान्तरण भएको अवस्थालाई आधार मानिन थालियो । युरोप र अमेरिकामा दुई÷तीन प्रतिशत मानिसले खेती गरेर पूरै अर्थतन्त्र धानेका छन् । ठूलो जनशक्ति उद्योग र सेवा क्षेत्रमा रोजगारप्राप्त छ । त्यसै आधारमा नेपालजस्ता अल्पविकसित मुुलुुकको जनसङ्ख्या पनि रोजगारीका लागि सहर पस्ने र देशबाहिर जाने लहर चल्यो । झन्डै ५० लाख नेपाली यतिबेला देशबाहिर श्रम बेच्न पुगेका छन् । कोरोना भाइरसको प्रभावले अब बहुसङ्ख्यक नेपाली विदेशमा बेरोजगार भएका छन् । उद्योग र सेवाक्षेत्रबाट एकैपटक व्यापक बेरोजगारी बढेको छ । विश्वको हवाई क्षेत्र नराम्ररी प्रभावित भएको छ । ठूलो लगानी भएको हवाई क्षेत्र धराशयी हुँदा लगानी, आय र रोजगारीमा व्यापक असर पर्नेछ । सेवा अर्थतन्त्रको सबैभन्दा ठूलो आधार बनेको थियो– यातायात, होटल तथा रेष्टुराँ सेवा । व्यापक रोजगारी यो क्षेत्रले धानेको थियो । पर्यटन अर्थतन्त्रको आधार थिए यी । पर्यटन अर्थतन्त्र सेवा उद्योगको आधारस्तम्भ ध्वस्तजस्तै बनेको छ । अब कहिलेसम्म यो माथि उठ्छ, यसै भन्न सकिने अवस्था छैन । बेरोजगारी व्यापक बढ्ने अवस्थामा छ ।
विश्वको पुँजी बजार कोरोना प्रभावमा व्यापक रूपमा प्रभावित भएको छ । विश्वभरि नै सेयरमा मूल्यहरू तल आएका छन् । पुँजी क्षयीकरण भएको छ । नेपाली पुँजी बजार लामो मन्दीपछि फेरि उठ्ने तर्खरमा थियो तर फेरि थला बसेको छ । राजधानी काठमाडौँ छोडेर झन्डै १० लाख मानिस पछिल्ला दिनमा गाउँमा पुगेको अनुमान छ । बाहिरबाट पनि घर आउने चाहना धेरैको अपूरै छ । विश्वभरकै आर्थिक गतिविधि अहिले सुस्त भएको छ र नेपाल पनि अनेक तरहले प्रभावित भएको छ समृद्धिका दिशातिर भर्खर बामे सर्न खोजेको मुलुकको आर्थिक विकासको दिशा होस् अहिलेलाई ठूलो सङ्कट आएको छ ।
कोरोना प्रभावले संसार महामन्दीको सङ्घारमा उभिएको अवस्थामा हरेक व्यक्ति संयम हुनु जरुरी छ । बलियो आर्थिक अनुशासनमा बाँधिनु जरुरी छ । मितव्ययिता आर्थिक सङ्कटसँग लड्ने सबैभन्दा ठूलो हतियार हो । मै मात्रै खाऊँ, मै मात्रै लाऊँ भन्ने स्वार्थी भावनाले सङ्कटसँग लड्न सकिँदैन । मितव्ययिताले साधन र स्रोतको प्रभावकारी प्रतिफल दिन्छ । यस्तो अवस्थामा कृषि अर्थतन्त्रसित जोड्नु जरुरी छ । खाद्यान्न उत्पादन भयो भने त्यसले मानिसको जीवन धान्छ । आपूर्ति व्यवस्था प्रभावकारी बनाउन सहयोग पुर्याउनु अर्को ठूलो कर्तव्य हो ।
घरमै बसेर कम्तीमा आफ्नो स्वास्थ्य आफैँले हेर्ने अवस्था भयो भने त्यो परिवार, समाज, देश र संसारकै लागि यतिबेलाको ठूलो योगदान हुनेछ । सङ्क्रमण आफूलाई हुने नदिने र अरूलाई पनि सही सूचना दिएर सहयोग गर्नु अहिलेको वाञ्छनीय अवस्था हो । सकेसम्म घरमै बसेर पनि सिर्जनशील हुनु आवश्यक छ । गाउँ–गाउँ पुगेकाहरूले कृषिकर्ममा आफूलाई जोड्न सके त्यसबाट उत्पादनमा सकारात्मक प्रभाव पर्नेछ । पुर्खाले खेतीपातीलाई उत्तम पेसा किन भनेको थिए ? भन्ने कुरा यस्तै सङ्कटमा स्पष्ट हुन्छ । सङ्कट आफैँमा परीक्षा हो र यसबाट पार पाएपछि मात्र कुनै पनि व्यक्ति, राष्ट्र सफल हुनेछ ।
